عمومی
گام به گام با آیین دادرسی کیفری بخش پنجم
تحقیق از شاکی
- شاکی هیچ‌گاه به دلیل بی‌توجهی به احضاریه و عدم حضور نزد مراجع قضایی جلب نخواهد شد و صرف عدم حضور شاکی پس از احضار دلیل بر گذشت تلقی نمی‌شود و شکایت او قابل‌رسیدگی می‌باشد حتی اگر جرم از جرائم قابل‌گذشت باشد هرچند در رویه قضائی فعلی به جهت کثرت پرونده ها و مقوله آمار، در صورت عدم حضور شاکی، پرونده به جهت نبود دلیل مواجه با قرار منع تعقیب می شود.
تحقیق از شاهد و مطلع
- احضار شهود و مطلعان هم می‌توان رأساً و بدون درخواست طرفین پرونده و به تشخیص قاضی تحقیق صورت بگیرد و یا اینکه طرفین درخواست احضار آن‌ها را بکنند
- فرق شاهد با مطلع:
- شاهد کسی است که وقوع جرم را مشاهده و یا از طریق یکی دیگر از حواس خود ادراک نموده است
- مطلع کسی است که وقوع جرم را از طریق مشاهده یا سایر حواس خود ادراک نکرده اما اطلاعاتی از وقوع آن دارد.
- درصورتی‌که شهود نتواند در دادسرا حاضر شوند یا اهمیت و فوریت اقتضا کند بازپرس به محل اقامت آن‌ها رفته و از آنان تحقیق می‌کند ماده ۲۱۶ آدک
- چنانچه شهود و مطلع احضار گردند و باوجود ابلاغ احضاریه بدون عذر موجه نزد بازپرس حاضر نشوند به دستور وی جلب می‌شوند البته ادای شهادت الزامی نیست و جلب آن‌ها به خاطر بی‌توجهی به دستور مرجع قضایی می‌باشد تبصره یک ماده ۲۰۴ آدک
- شرایط تحقیق از شهود و مطلع: به‌صورت جداگانه و غیرعلنی و بدون حضور متهم. شهود و مطلع باید قبل از اظهارات خود سوگند یاد کنند.
- در مواردی جهت روشن شدن موضوع یا شناسایی متهم، بین شاهد و متهم مواجهه حضوری برگزار می شود.
تحقیق از متهم
- صرف وجود شاکی یا گزارش ضابطان علیه کسی کافی برای احضار نمودن او نیست بلکه عمل مجرمانه‌ای که به شخص نسبت داده می‌شود باید مستند به قراینی باشد که دست‌کم احتمال ارتکاب آن از جانب او داده شود ماده ۱۶۸ آدک. به عبارت دیگر ادله در حد توجه اتهام اولیه باشد.
- در احضاریه‌ای که برای متهم ارسال می‌شود علت احضار باید ذکر گردد مگر اینکه علت احضار جرائم مربوط به حیثیت اجتماعی متهم و عفت یا امنیت عمومی باشد که در این صورت علت احضار مشخص نمی‌شود ماده ۱۶۹ و ۱۷۰ آدک
- نمی‌توان کسی را به‌عنوان شاهد یا مطلع احضار کرد و سپس به‌عنوان متهم به او تفهیم اتهام نمود. حتی اگر کسی به‌عنوان شاهد مطلع در دادسرا حضور یابد و در جلسه شهادت مشخص شود که در معرض اتهام است باید طبق مقررات و به‌عنوان متهم برای وقت دیگری حاضر شود ماده ۲۱۳ مگر اینکه خود شخصا اعلام نماید که از این حق خود صرف نظر کرده و آمادگی دفاع دارد.
- ابلاغ احضاریه طبق قوانین آیین دادرسی مدنی صورت می‌گیرد.
- اقسام ابلاغ:
- واقعی: ابلاغ به دست خود مخاطب داده می‌شود
- قانونی: ابلاغ به بستگان شخص یا کسانی که مطابق آیین دادرسی مدنی ابلاغ به آن‌ها صحیح است داده می‌شود
- چنانچه شاکی و مرجع قضایی از نشانی متهم اطلاع نداشته باشند و خودش نیز به دفتر شعبه مراجعه نکند ابلاغ احضاریه از طریق انتشار در روزنامه رسمی صورت می‌گیرد ماده ۱۷۴ آدک
- اگر متهم شخص حقوقی باشد و دلیل کافی برای توجه اتهام به او وجود داشته باشد علاوه بر احضار شخص حقیقی‌ای که اتهام متوجه می‌باشد با رعایت مقررات مربوط به احضار به شخص حقوقی اخطار می‌شود تا نماینده قانونی یا وکیل خود را معرفی نماید ماده ۶۸۸ آدک
جلب متهم
- تفاوت جلب با توقیف و بازداشت:
- جلب یعنی دستگیری» جلب مستلزم سلب آزادی رفت‌وآمد و انتقال وی به محل دیگر است
- توقیف و بازداشت یعنی نگهداری» مستلزم سلب آزادی رفت‌وآمد متهم از طریق نگهداری وی در محلی معین است
- شروط جلب: ابلاغ احضاریه و عدم حضور متهم و فقدان عذر موجه برای عدم حضور (جهاتی که عذر موجه محسوب می‌شوند در ماده ۱۷۸ ذکر شده است)
- اگر ابلاغ به‌صورت قانونی انجام شده باشد و متهم حضور پیدا نکند چون امکان دارد متهم از ابلاغ اطلاع پیدا نکرده باشد لذا قانون‌گذار امکان تکرار احضار را مقرر نموده است تبصره ماده ۱۷۹
- جلب بدون ابلاغ احضاریه:
- در جرائمی که مجازات قانونی آن‌ها سلب حیات قطع عضو و یا حبس ابد باشد
- هرگاه محل اقامت محل کسب یا شغل متهم معین نباشد و اقدامات بازپرس برای شناسایی وی به نتیجه نرسد
- در مورد جرائم تعزیری درجه پنج و بالاتر درصورتی‌که از اوضاع‌واحوال قرائن موجود بیم تبانی یا فرار یا مخفی شدن متهم برود
- اشخاصی که به جرائم سازمان‌یافته و جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی متهم باشد
- حکم جلب مجوز ورود به منزل یا محل کار متهم یا مطلع و شاهد نمی‌باشد . اگر متهم در منزل یا محل کار خود مخفی شده باشد ضابطان باید برای ورود به منزل و محل کار متهم مجوز ورود از مرجع قضایی بگیرند تبصره ۳ ماده ۱۷۴ آدک.
- در قانون فرقی بین جلب سیار و غیر سیار وجود ندارد اما اصولا در رویه فعلی جلب سیار درصورتی‌که متهم متواری باشد صادر می‌شود
- متواری: کسی که به‌منظور عدم دسترسی مقامات قضایی و انتظامی به خود از محل اقامت معمولی‌اش خارج شده و به مکانی که برای برخی از نزدیکانش نیز نامعلوم است نقل‌مکان کرده است
- اصولاً جلب متهم به‌استثنای موارد ضروری باید در روز یعنی از طلوع تا غروب آفتاب صورت بگیرد ماده ۱۸۳
- حداکثر زمان برای نگهداری متهم نزد ضابطان ۲۴ ساعت می‌باشد و بیشتر از این مدت نمی‌توانند آن‌ها نگه دارند مواد ۵۸۳ قانون مجازات و ۱۸۵ آدک
- شرایط انتشار تصویر متهم:
- موافقت دادستان با دستور بازپرس
- متواری بودن متهم
- وجود دلایل کافی برای توجه اتهام به متهم
- عدم امکان دستیابی به متهم از طریق دیگر
- انطباق اتهام با یکی از بندهای الف ب پ و ت ماده ۳۰۲ آدک
- اگر متهمی که دستگیر شده است به ارتکاب چند فقره جرم نسبت به اشخاص متعدد که آن‌ها را نمی‌شناسد اقرار کند می‌توان چهره او را برای آگاهی بزه‌دیدگان و طرح شکایت منتشر کرد ماده ۹۶ آدک
دستور منع خروج از کشور
- دو نوع منع خروج از کشور وجود دارد:
- قبل از دستگیری: به‌صورت دستور منع از خروج از کشور می‌باشد
- بعد از دستگیری: به‌صورت قرار منع از خروج کشور از کشور می‌باشد
- دستور منع از خروج از کشور به متهم ابلاغ نمی‌شود و قابل‌اعتراض هم نمی‌باشد
- مدت اعتبار دستور منع از خروج از کشور ۶ ماه می‌باشد که قابل تمدید است
- موارد مرتفع شدن دستور منع از خروج از کشور:
- حاضر شدن متهم نزد قاضی یا بازپرس چه با اختیار که با جلب
- صدور قرار موقوفی تعقیب
- صدور قرار ترک تعقیب
- صدور قرار منع تعقیب
بازجویی از متهم
- بازجویی باید بلافاصله پس از حضور متهم جلب او صورت بگیرد و به تأخیر انداختن آن فقط در صورت عدم امکان انجام آن در لحظه حضور متهم مجاز می‌باشد مثلاً نتیجه گزارش پزشکی قانونی وصول نشده است یا مرجع تحقیق برای طرح سؤالات آمادگی ندارد
- مراحل بازجویی:
- پرسیدن نام و مشخصات و آدرس کامل متهم ماده ۱۹۳ آدک
- تذکر اینکه باید تغییر آدرس را به مرجع قضایی اطلاعات دهد ماده ۱۹۴ آدک
- تفهیم اتهام به متهم
- سؤال از قبول یا عدم قبول اتهام
- چنانچه متهم آدرس خود را تغییر دهد ولی آن را به مرجع قضایی اطلاع ندهد تمام اوراق قضایی به نشانی سابق او ارسال می‌شود و بر تمام آن‌ها اثر قانونی بار می‌شود و حتی می‌تواند مبنای صدور قرار جلب متهم قرار بگیرد ماده ۱۹۴ آدک
- تفهیم اتهام یعنی اعلام صریح و روشن عنوان مجرمانه‌ای که به متهم نسبت داده می‌شود تا بدین ترتیب بداند که برای ارتکاب چه عملی سزاوار سرزنش و قابل‌تعقیب کیفری شناخته شده است.
- اقرار ناشی از شکنجه و اجبار بی‌اعتبار می‌باشد ماده ۱۹۵ آدک و اصل ۳۸ قانون اساسی
- متهم مجبور به پاسخگویی سؤالات بازپرس نیست و می‌توان سکوت کند در این صورت مرجع تحقیق باید در پی کشف حقیقت از طریق دیگر باشد و خودداری متهم از پاسخگویی مجوز مجبور ساختن او نمی‌باشد ماده ۱۹۷
اخذ آخرین دفاع
- دریافت احضاریه توسط متهم یا وکیل جهت آخرین دفاع قرینه‌ای بر این است که نظر بازپرس بر صدور قرار جلب دادرسی می‌باشد چون اگر دلایل برای مجرمیت متهم کافی نباشد دلیلی برای اخذ آخرین دفاع که مستلزم ابلاغ احضاریه و صرف وقت طولانی است وجود ندارد
- اخذ آخرین دفاع حق متهم است لذا می‌توان آن را ساقط کنند و با وجود دریافت احضاریه از بازپرس برای آخرین دفاع نزد مرجع قضایی حاضر نگردد.
