روش­های دادرسی (به طور اختصار)

در مجموع ۴ روش دادرسی وجود دارد: ۱- روش اتهامی؛ ۲- روش تفتیشی؛ ۳- روش­ مختلط؛ ۴- روش­ اسلامی.

۱- دادرسی اتهامی

روش دادرسی اتهامی از نظر قدمتِ تاریخی، اولین و قدیمی­ترین شیوه دادرسی است.

ویژگی­های دادرسی اتهامی

مهمترین ویژگی­های این نظام عبارتند از:

الف) نبود مرجع خاص برای تعقیب امر جزایی؛

ب) محاکمه، شفاهی است و پرونده کتبی وجود ندارد. اظهارات طرفین نوشته نمی­شود و شاکی به طور شفاهی اعلام شکایت و متهم نیز به طور شفاهی دفاع می­کند؛

ج) محاکمه علنی است؛ یعنی افراد جامعه می­توانند در جلسه حاضر شده و صحنه قضاوت را از نزدیک ببینند و اظهارات طرفین را بشنوند و احکام بلافاصله پس از صدور در معرض افکار عمومی قرار می­گیرد؛

د) غیرحرفه­ای بودن قضات. فرد رسیدگی کننده اطلاعات ویژه قضایی در امر کیفری نداشته و متهم به وسیله فرد عادی محاکمه می­شده؛

ه) محاکمه به صورت ترافعی (تدافعی) انجام می­شود؛ یعنی شاکی اعلام جرم می­کند و متهم دفاع می­کند و حتی تحقیق از شهود نیز به وسیله طرفین انجام می­شود.

مزایای دادرسی اتهامی

مزیت نظام دادرسی اتهامی عبارتند از:

الف) علنی بودن؛

ب) ترافعی بودن.

معایب دادرسی اتهامی

معایب نظام دادرسی اتهامی عبارتند از:

الف) قاضی و فرد رسیدگی کننده اطلاعات ویژه قضایی ندارد؛

ب) اظهارات طرفین نوشته نمی­شود؛

ج) مرجع خاصی برای تعقیب وجود ندارد.

۲- دادرسی تفتیشی

روش دادرسی تفتیشی پس از روش اتهامی و عمدتاً در زمان امپراتوری روم قدیم به خاطر معایبی که در سیستم اتهامی وجود داشت گسترش یافت.

ویژگی­های دادرسی تفتیشی

ویژگی­های این نظام عبارتند از:

الف) وجود داشتن مرجعی خاص برای تعقیب؛ به این معنی که فقط به شکایت شاکی بسنده نمی­شود و جرایم در این سیستم به دو دسته تقسیم می­شوند؛ جرایم علیه حکومت­ها و اجتماع (غیرقابل گذشت) و جرایم قابل گذشت.

ب) حرفه­ای بودن قضات. قضات در این سیستم دارای اطلاعات قضایی هستند.

ج) غیرعلنی بودن دادرسی (سری بودن)؛ یعنی مردم عادی حق حضور ندارند.

د) غیرترافعی بودن رسیدگی. تعقیب جرایم بر عهده مدعی العموم است و فقط شاکی نقش ندارد. بدیهی است موقعیت طرفین در این سیستم یکسان نیست و نمایندگان حکومت از موقعیت ویژه­ای برخوردارند.

ه) کتبی بودن. اظهارات طرفین که مربوط به موضوع و پرونده باشد نوشته می­شود.

و) در این سیستم دادرسان نمی­توانند کسی را محکوم کنند؛ مگر در صورت وجود ادله­ای که قانون معین نموده است. به عبارت دیگر دادرسی با این سیستم با روش دلایل قانونی صورت می­گیرد.

ز) وجود سلسله مراتب در روند رسیدگی؛ یعنی سیستم رسیدگی تالی و عالی وجود دارد.

مزیّت دادرسی تفتیشی

مزیّت این سیستم این است که دادرسی با این روش برای حفظ حقوق اجتماع مفید است.

معایب دادرسی تفتیشی

الف) نفع متهم تا حدودی نادیده گرفته می­شود؛

ب) سری بودن؛

ج) غیرتدافعی بودن.

۳- دادرسی مختلط (فرانسوی)

در مجموع در دادرسی اتهامی، منافع جامعه نادیده گرفته می­شود و در دادرسی تفتیشی حقوق و آزادی­های متهم نادیده گرفته می­شود. در روش مختلط، بین مرحله کشف و تحقیقات مقدماتی و روش دادرسی تفاوت قائل شده­اند

در دادرسی مختلط، مرحله تحقیقات مقدماتی غالباً به روش تفتیشی و مرحله دادرسی به صورت اتهامی انجام می­شود. با توجه به روح قانون آیین دادرسی کیفری، در کشور ما اصولاً این روش حکمفرما است و تنها نقصانی که داشت، حق و حقوق متهم تا حدودی مغفول مانده و رعایت نمی­شد؛ تا اینکه قانون احترام به آزادی­های مشروع و حفظ حقوق شهروندی در ۱۵/۲/۱۳۸۳ به تصویب رسید و این نقصیه جبران شد. البته لازم به ذکر است با توجه به شرایط بومی کشورمان، ضروری است که قانون آیین دادرسی کیفری جدیدی بر مبنای شرایط بومی کشور عزیزمان تدوین شود.

۴- دادرسی اسلامی

ویژگی­های مهم دادرسی اسلامی عبارتند از:

الف) عدم تفکیک مرحله تحقیق از مرحله محاکمه؛

ب) اصل وحدت قاضی؛

ج) تصدی امر قضا در عصر غیبت توسط مرجع جامع الشرایط؛

د) محاکمه شفاهی است؛

ه) محاکمه علنی است؛

و) دادرسی عمدتاً به صورت تدافعی است؛

ز) دادرسی یک درجه­ای است؛

ح) برای اثبات جرایم دلایل خاص لازم است.